Kritische reflecties op de relatie tussen religie en geweld
Harm Goris
Frank G. Bosman
Samenvattingen van: Frank G. Bosman en Harm Goris (red.) God tussen oorlog en vrede. Kritische reflecties op de relatie tussen religie en geweld. Annalen van het Thijmgenootschap jaargang 106 (2018), aflevering 1
Veel liberale denkers en ook het grote publiek zien tegenwoordig religie als bron van geweld. Religie, zo zegt men, vraagt om exclusieve toewijding en overgave en eist onvoorwaardelijke instemming met absolute waarheidsaanspraken die irrationeel zijn. Daarmee sluit religie elk redelijk debat uit, zowel intern als met andersdenkenden, en zet aan tot onverdraagzaamheid en uiteindelijk tot gewelddadige vernietiging of gedwongen bekering van ‘de ongelovigen’. De gezaghebbende bronnen en de geschiedenis van de godsdiensten zouden die intrinsieke gewelddadigheid illustreren.
Academische theologie aan de universiteit en het officiële kerkelijke spreken verhouden zich niet altijd even makkelijk tot elkaar. Met name tussen het leergezag van de bisschoppen (en hun bestuursmacht binnen de Kerk) en de academische theologie kunnen conflicten ontstaan.
Academische theologie en Kerk staan soms in een spanningsvolle verhouding. Ze zijn nauw met elkaar verbonden, maar hebben eigen taken en verantwoordelijkheden. Beide willen wetenschap, samenleving en geloof dienen, maar doen dat op eigen wijze. Dat botst wel eens en levert wrijving en strijd op. In Nederland zijn de verhoudingen soms zelfs dermate verkild, dat er sprake lijkt te zijn van een scheiding van tafel en bed. De wetenschappelijke en kerkelijke theologie leven langs elkaar heen.
De theologie aan de Nederlandse universiteiten ondergaat razendsnelle veranderingen. Eeuwenoude opleidingen in Utrecht en Leiden, die zo bepalend zijn geweest voor het Nederlands calvinisme, zijn in 2012 bijna geruisloos opgeheven. Aan katholieke zijde resteren van de zes wetenschappelijke instellingen voor theologie die er in 1968 waren,anno 2013 nog maar twee.
Het schoolvak levensbeschouwelijke vorming functioneert in een veranderende omgeving, die nieuwe, indringende vragen aan de plaats en de inhoud van het vak stelt. We kunnen en willen niet terug naar de catechismuslessen van vroeger, maar we vinden dat het vak ook meer moet zijn dan het geven van folkloristische informatie over verschillende religies, schrijven Rudi te Velde en Harm Goris in deze inleiding.
Levensbeschouwelijke vorming is een gerespecteerd en gewaardeerd vak in het onderwijs, waaraan zowel de theologie als de filosofie aan universiteit en hbo hun bijdrage leveren. Tegelijk opereert het vak levensbeschouwing in een moeilijk veld dat gekenmerkt wordt door problemen die verband houden met de verzwakking van de levensbeschouwelijke identiteit van scholen en het cultureel-religieus pluralisme dat steeds sterker zijn stempel drukt op het onderwijs.