'Baas over eigen lichaam’, het thema van de laatste Thijmbundel, gaat over de vraag in hoeverre de mens autonoom is over haar of zijn lichaam. Dat begrip 'autonomie' is echter niet van alle tijden en culturen – en zelfs niet van alle situaties, zoals blijkt uit de verschillende bijdragen. Een vogelvlucht.

De Japanse kunstenaar Choo-San maakt met acrylverf deze en andere lichaams-aanpassingen.Antropoloog Henk Driessen laat zien dat in andere culturen andere opvattingen leven over autonomie van het lichaam. Zo leven veel migranten in Nederland vanuit betekeniskaders waarin bijvoorbeeld de collectieve identiteit en die van de familie meer wegen dan die van het individu.

Jurist Joep Hubben wijst erop dat ook het recht grenzen stelt aan de autonomie over het eigen lichaam. Er is zelfbeschikking, maar geen afdwingbaar recht, noch eigendomsrecht. De overheid heeft via wetgeving de mogelijkheid de burger tegen zichzelf te beschermen of in te grijpen in de individuele vrijheid.

Plastisch chirurg Paul Spauwen laat vanuit de dagelijkse praktijk zien welke spanningen kunnen ontstaan als de autonoom denkende mens diensten vraagt van een chirurg, die bij uitstek in staat is uiterlijkheid te veranderen. Hij wijst op de betrekkelijkheid van autonomie wanneer de beweegredenen tot esthetische chirurgie worden geleid door invloeden vanuit de omgeving.

Arts en filosoof Maartje Schermer heeft het over de wensgeneeskunde en laat zien dat het recht op zelfbeschikking van de cliënt geen claimrecht is. Zij pleit ervoor om steeds met de patiënt na te gaan of diens wens werkelijk authentiek, geïnformeerd en vrijwillig is.

Medisch filosoof Jenny Slatman laat vanuit onderzoek naar patiënten met borstkanker zien wat het betekent een lichaam te hebben en een lichaam te zijn. Het blijkt voor veel patiënten helemaal niet vanzelfsprekend autonome beslissingen te nemen, bijvoorbeeld over de keus voor een borstamputatie of een borstsparende behandeling. Slatman doet de suggestie zich als arts te verplaatsen in de positie van de patièˆnt en van daaruit in samenspraak te gaan.

Filosoof Thomas Nys gaat in op het begrip autonomie en vrijheid aan de hand van de Britse filosoof Isaiah Berlin. Hij komt tot de conclusie dat vrijheid ook desoriënterend kan werken, net zoals Slatman het dilemma schetste waarmee patiënten soms worden geconfronteerd. De arts moet ervoor waken niet in te vullen wat de patièˆnt precies wil, maar aandacht te hebben voor de redenen die patiënten zelf hebben om te kiezen voor een behandeling.

Ethicus Gert Olthuis laat zien hoe het baas zijn over het lichaam verandert in geval van ziekte. Het biologische lichaam (Körper) laat het afweten, dat heeft gevolgen voor het bewustzijn dat we dat lichaam gebruiken om het leven te leven (Leib). Die veranderde beleving moet ook gevolgen hebben voor degene die de zorg verleent. Te veel is men vaak gericht op het dingmatige van het lichaam, te weinig op degene die dat lichaam bezit, de persoon.

Alle auteurs vinden elkaar in de gedachte dat er grenzen zijn aan het baas zijn over eigen lichaam, hoezeer de grondtoon ook is dat de mens vrijheid van handelen heeft als het over zijn lichaam gaat.

*

Deze nieuwe aflevering in de Annalen van het Thijmgenootschap is te bestellen bij uitgeverij Valkhof Pers en te koop in de betere boekwinkel. Leden van het Thijmgenootschap kregen het thuisgestuurd. Ook lid worden?